Wychowanie dzieci i młodzieży w szkole.

Wybór problemu agresji i przemocy głównie wśród dzieci i młodzieży jako tematu do jego analizy wynika z faktu powszechności tego zjawiska.

O zjawiskach przemocy rówieśniczej uczniów pisze się coraz częściej. Nauczyciele i wychowawcy spotykają się z tymi sytuacjami na co dzień. W raportach  policyjnych odnotowuje częste przypadki wymuszeń, rozbojów, gwałtów i mordów dokonanych przez 14-15-latków. Te patologiczne zjawiska występują w różnych środowiskach: w rodzinie, szkole, zakładzie pracy, na stadionach itp. Powodem do niepokoju jest fakt pojawienia się przemocy w środowiskach, w których dotychczas przemoc nie występowała, jak również rozmiary zjawiska i brutalność form.

 

W czasopismach pedagogicznych  przedstawiane są artykuły związane z problematyką agresji i przemocy – artykuły zamieszczane w tych czasopismach były przedmiotem analizy dla potrzeb realizacji tematu pracy.
 

            W psychologii społecznej przyjmuje się, że agresja czy przemoc interpersonalna to czynności intencjonalne podejmowane przez ludzi stanowiące zagrożenie bądź powodujące  szkody innych osób tj. wywołujące ból, cierpienie, destrukcję, prowadzące do utraty cenionych wartości.
 

Dość często termin „agresja” i „przemoc” używane są  zamiennie. Rozróżnienie tych terminów na gruncie niektórych definicji staje się trudne. Takim przykładem może być definicja E.Aronsona, który akt agresji zdefiniował jako” zachowanie mające na celu wyrządzenie szkody lub przykrości”. W definicji tej zawarty jest warunek intencji, a ten warunek właśnie jest podstawą określenia przez  innych przemocy. Termin „agresja” odnoszony jest do       zachowań, którego intencją jest sprawienie komuś przykrości lub uzyskanie przewagi nad innymi, niekoniecznie jednak przez fizyczny atak-agresja była spontaniczna

 

.Natomiast „przemoc” dotyczy zachowań intencjonalnych, związanych z użyciem siły  fizycznej wobec innej osoby. Zwykle definicje przemocy biorą pod uwagę  trzy podstawowe kryteria: rodzaj zachowania, intencje, skutki przemocy. Kiedy stwierdza się występowanie tych wymienionych kryteriów to, wówczas można opisać typowy przypadek agresji lub przemocy.

 

Uwzględniając różne  klasyfikacje przemocy, wymienić można przemoc fizyczną,  seksualną, emocjonalną, wymuszanie usług. Kiedy mówi się o przemocy, to ma się najczęściej na myśli przemoc fizyczną - stosowanie siły fizycznej w celu zranienia osób, używanie przedmiotów, które prowadzi do obrażeń cielesnych i zagrożeń wolności osobistej oraz werbalną - przezywanie ośmieszanie. Niektórzy badacze zajmując się kwestiami przemocy, oprócz ,przemocy bezpośredniej - bicie, zabieranie pieniędzy, niszczenie rzeczy-wyróżniają przemoc symboliczną i strukturalną - oszczerstwa, intrygi, izolowanie ,a także przemoc gorącą u podstaw ,której leży furia pojawiająca się nagle i stosunkowo szybko znika oraz przemoc chłodną którą charakteryzują działania podejmowane z premedytacją.

 

         Szkoła jest bardzo istotnym miejscem w procesie wychowania, ponieważ przez wiele lat oddziaływuje na rozwój ucznia. Świadomie kieruje jego rozwojem i kształtuje osobwość. Szkoła przestała być miejscem bezpiecznym ,zarówno dla nauczycieli i uczniów. Przemoc  i agresja w szkole występuje w dużych aglomeracjach miejskich, jak i w szkołach wiejskich. Szkoła ma coraz większe trudności w realizowaniu pożądanych celów wychowawczych. Źródła przemocy w szkole mogą być różne. Zazwyczaj zalicza się do nich konflikty między uczniami a nauczycielami, niepowodzenia szkolne, niesprawiedliwe oceny szkolne, brak akceptacji wobec uczniów, nadmierne wymagania. Źródłem przemocy wśród rówieśników może być również zła atmosfera w szkole niesprzyjająca nawiązywaniu przyjaźni. Na akty agresji i przemocy w szkole muszą reagować nauczyciele. W ankiecie przeprowadzonej przez Instytut Badań Edukacyjnych 80% rodziców wskazało, że szkoła przede  wszystkim powinna być dla dzieci miejscem bezpiecznym. Badani w tym względzie uczniowie stwierdzili -58%.że obecność nauczyciela w czasie przerwy daje im poczucie bezpieczeństwa 28%uważa,że obecność nauczyciela im przeszkadza. Tylko 9% czuje się osaczona- to najprawdopodobniej potencjalni sprawcy.

 

        Starając się choć częściowo ograniczyć zakres zjawiska przemocy w szkole uzasadnionym jest opisanie typów osobowościowych jej sprawców. Na ogół w publikacjach wyróżnia się trzy typy sprawców:
 

- typ sadystyczny cechuje go niski poziom lęku,  brutalność w działaniu, uczucie przyjemności w zadawaniu bólu. Nie boi się nikogo. Ma niewielu przyjaciół. Wśród nauczycieli budzi     uczucie bezradności a nawet lęku.
 

-typ depresyjny-cechuje go niski poziom własnej wartości oraz objawy stanów depresyjnych. Przemoc stosuje w celu dowartościowania i zwrócenia na siebie uwagi. Spóźnia się na lekcje, wagaruje, wobec nauczycieli jest wybuchowy, stawia opór. Nie ma przyjaciół i jest raczej nielubiany wśród  rówieśników.
 

- typ nadpobudliwy-takich sprawców często cechuje stwierdzenie ADHD, w trakcie lekcji przeszkadza, wśród rówieśników uważany jest za osobę dziwną, lecz często lubianą.
 

Najczęściej wymieniane przez psychologów wskaźniki pomagające nam rozpoznać ofiarę przemocy są następujące:

 

- ofiara często jest obiektem przezywania, dokuczania, jest wyśmiewana,

- inni wydają jej polecenia, wysługują się ,zachowuje się jak osoba podporządkowana,

- agresorzy urządzą sobie zabawy jej kosztem robiąc to w sposób ubliżający,

- jest popychana, potrącana, kopana nie jest w stanie się obronić,

- książki, pieniądze, inne przedmioty będące własnością ofiary są odbierane, rozrzucane,

- nosi ślady przemocy, ma sińce, zadrapania, rany, podarte ubranie, których nie daje się  wytłumaczyć w inny sposób,

- często jest izolowana, niechętnie włącza się do wspólnych działań,

- wygląda na osobę cierpiącą, nieszczęśliwą, depresyjną ,na granicy płaczu,

- ma trudności w wypowiadaniu się w klasie ,pogarsza, się w nauce nagle lub stopniowo.

 

       Agresywne wzorce upowszechniają środki masowego przekazu, które zamiast piętnować negatywne zachowania, często nagłaśniają je szukając taniej sensacji.
 

Media zwłaszcza stacje telewizyjne serwują bardzo często drastyczne obrazy przemocy nadużyć, przestępstw w rodzinach, szkołach, środowiskach lokalnych na przemian z nasyconymi agresją filmami fabularnymi. Zbrodnia i przestępstwo sprzedają się w środkach masowego przekazu niemal tak dobrze jak seks. Rabunek, rozbój gwałt są często pretekstem do rozpętania kampanii sugerującej że żyjemy w złym coraz bardziej brutalnym świecie. Te oceny rzadko są przez nadawców korygowane bo „ sprawa już nieaktualna ludzie tego nie kupią.”
 

        Dużą  rolę na zachowania agresywne dzieci odgrywa agresja prezentowana w grach komputerowych. Scenariusze najpopularniejszych gier charakteryzuje niezwykłe okrucieństwo: ukazują nagą przemoc wobec innych, z medyczną szczegółowością demonstrują sceny śmierci, a obrazy zniszczeń –wręcz z sadystycznym zacięciem. Są gry gdzie agresja skierowana jest przeciw  zwierzętom .

 

To od świadomości rodziców zależy, czy kontrola ich dzieci będzie skuteczna, jeśli sami będą znać zagrożenia wynikające z gier komputerowych, takich jak agresja, seks , nietolerancja,   w tym jawne przejawy antysemityzmu. Trzeba mieć baczenie na kontakty między dziećmi bo to w grupach rówieśniczych rozpowszechnia się wiedza o nowych grach.  Zarówno chłopcy jak i dziewczęta opowiadają sobie o widzianych scenach, chwalą się ilu zabili przeciwników zdobywając punkty. Gry o treściach agresywnych niosą znieczulenie na agresję wobec innych ludzi. Chłopcy zafascynowani takimi grami stają się bardziej agresywni wobec rówieśników.
 

Komputer może ułatwić intelektualną wędrówkę, ale równocześnie mamić, jeśli służy wyłącznie do gry. Niewłaściwe jego wykorzystanie może być czynnikiem agresotwórczym, gdyż programy zawierają dużą dawkę przemocy i brutalności korzystające z nich dzieci i młodzież nie zdają sobie sprawy z zagrożenia jakie mogą ze sobą nieść. Szczególna szkodliwość wynika z ogólnej ich dostępności i braku cenzury.
 

     Wraz z rosnącym dostępem od nowych technologii informacyjnych pojawiają nowe formy agresji – agresja elektroniczna czyli tzw. cyberbulling. Młodzież coraz częściej wykorzystuje media elektroniczne [telefon komórkowy, Internet] do prześladowania nielubianych  osób- nękania SMS-ami, rozpowszechniania plotek i oszczerstw na blogach internetowych ,zamieszczania filmów, które mają na celu skompromitowanie kogoś itp. Sprawcy pragną zranić, zastraszyć, wyśmiać, wykluczyć z grupy. Cechą główną takiej agresji jest poczucie anonimowości i bezkarności. Sprawcy działają bezrefleksyjnie, nie widzą cierpień ofiary.

 

Agresja  stosowana poprzez nowe media jest poważnym problemem wśród dzieci i  młodzieży. Osoba doświadczająca jej ma poważne problemy emocjonalne. Konsekwencje związane z przemocą elektroniczną są u młodych ludzi widoczne, mają bezpośredni wpływ na spostrzeganie siebie, poczucie samotności, lęk, izolację, gorsze stosunki z bliskimi, wyniki w nauce, warowanie. Zdarzają się depresje a nawet próby samobójcze. Do agresji  elektronicznej dochodzi zazwyczaj poza szkołą w czasie wolnym dzieci. Dlatego ważna jest wiedza rodziców i ich praktyczne umiejętności w zakresie komunikacji internetowej. W przypadku kiedy akty agresji elektronicznej dotyczą gróźb pozbawienia życia, zdrowia, gdy materiały mają charakter pornograficzny lub nękanie jest długotrwałe-konieczne jest  zgłoszenie na policję.

 

Różne instytucje, szkoły, agencje, samorządy, stowarzyszenia tworzą rozmaite programy przeciw działania agresji dzieci i młodzieży, ale rzadko próbują realizować je wspólnie. Niewiele też wiadomo  o skutkach nawet tych przedsięwzięć, które zapowiadano jako nowatorskie i przełomowe. Całkowicie brak jest np. danych na temat organizowanych w kraju programów typu „Bezpieczne miasto”. Jest oczywiste, iż każda tego typu akcja wymaga podsumowania, bo wynikające z niego wnioski mogą także wskazywać kierunek działań, jakie trzeba podjąć dla poprawy sytuacji.  O skuteczności podejmowanych działań można mówić dopiero wówczas, gdy zaczną ze sobą współpracować różne podmioty odpowiedzialne za wychowanie dzieci i młodzieży, a przed wszystkim rodzina i szkoła.

Problemu agresji i przemocy dzieci i młodzieży nie można przemilczeć. Trzeba o nim rozmawiać  i przeciw działać wzrastającej fali agresywnych zachowań.

                                      

Grzegorz Grzegorek

---